Özbekistan Ekonomisinde Son Gelişmeler (20/12/2024)
12/20/202413 min oku
Özbekistan'ın Ticaret Yol Haritası
Özbekistan, ticaretin kolaylaştırılması amacıyla ulusal bir 'yol haritası' imzaladı. Bu yol haritası, ülkenin ekonomik büyümesini desteklemeyi ve uluslararası ticareti artırmayı hedefliyor. Özbek hükümeti, bu strateji aracılığıyla ticari engelleri ortadan kaldırmayı ve ticaret süreçlerini daha verimli hale getirmeyi planlıyor.
Yatırım Beklentileri ve Vergi Politikaları
2025 yılı itibarıyla Özbekistan'da 43 milyar dolarlık bir yatırımın hayata geçirilmesi öngörülüyor. Bu yatırımlar, ülke genelinde önemli projelerin gerçekleştirilmesine katkı sağlayacak. Özellikle altyapı ve sanayi alanında yapılacak yatırımlarla, Özbekistan'ın ekonomik potansiyelinin artırılması bekleniyor. Ayrıca, hükümet vergi oranlarını değiştirmeyeceklerini duyurarak yatırımcıların güvenini taze tutuyor. Bu durum, Özbekistan'ın yatırımcı dostu bir ortam oluşturma çabasının bir parçası olarak değerlendiriliyor.
Diplomatik Gelişmeler ve Girişimcilik Destekleri
Diğer bir önemli gelişme ise ABD'nin Özbekistan ile müzakerelerin sona erdiğini duyurması oldu. Bu durum, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin nasıl seyredeceği konusunda merak uyandırıyor. Öte yandan, Özbekistan Cumhurbaşkanı, girişimciliğin desteklenmesi konusunda bir video toplantı düzenleyerek, yerli girişimcileri teşvik etmeye yönelik adımlar attı. Bu toplantı, girişimcilerin karşılaştığı zorlukları aşmaları ve desteklenmeleri için verdiği mesajlarla dikkat çekti.
1 – Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu'nun internet sitesinde "Özbekistan, BM Avrupa Ekonomik Komisyonu'nun desteğiyle ticaretin kolaylaştırılmasına ilişkin ulusal yol haritasını imzaladı" başlıklı makale yayımlandı. Yayına göre, BM Genel Sekreteri Tatyana Molchan ve Özbekistan Cumhurbaşkanı'nın Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) özel temsilcisi ve baş müzakerecisi Azizbek Urunov, önümüzdeki beş yıl içerisinde ülkede ticaret prosedürlerinin basitleştirilmesine ve ülkenin 2026 yılında planlanan DTÖ'ye girmesini desteklemek alanındaki reformlar için stratejik temel görevini yerine getirecek olan, Özbekistan'ın ticaret prosedürlerini basitleştirmeye yönelik ulusal "yol haritası" imzaladılar. "Yol Haritası", BM Avrupa Ekonomik Komisyonu'nun metodolojisi kullanılarak geliştirilmiştir ve Birleşmiş Milletler Orta Asya Ekonomileri Özel Programı (SPeCA), özellikle de SPeCA Ticareti Kolaylaştırma Stratejisi ve SPeCA Sürdürülebilir Ticaret İlkeleri genel stratejisi ilkeleri ile uyumludur. "Bu, Özbekistan'ın küresel ekonomiye entegre olmasını ve bundan faydalanmasını desteklemeye yönelik daha geniş bir çabanın bir parçasıdır. Düzenleyici ve usule ilişkin engelleri azaltarak tarım ürünleri ticaretini geliştirmek ve genişletmekten tutup, altyapıyı iyileştirmek ve sürdürülebilirliğini sağlamak için etkili kamu-özel sektör ortaklıklarını desteklemeye kadar", şeklinde BM idari sekreterinin yayında söylediği sözler aktarıldı. Ulusal "yol haritasında" Özbekistan'ın ihracatı artırmak ve katma değeri yüksek pazarlara erişimi geliştirmek amacıyla bu hususların hızlandırılmasına ilişkin görüşlerini üç ana hedefle tanımladığı belirtiliyor.
2 - 19 Aralık'ta Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, 2024 yılı sonuçlarının özeti ve 2025 yılı görevlerinin muhakemesine ilişkin toplantı gerçekleştirdi. Bu, son ayda yatırım konularıyla ilgili yapılan ikinci toplantı. Kasım ayının sonunda yabancı yatırım çekmenin mevcut durumu ve 2025 planları da "eleştirel bakış açısıyla" değerlendirilmişti.
Özbekistan ekonomisine 2017 yılından bu yana tüm kaynaklardan 188 milyar dolar yatırım yapıldığı kaydedildi. Bunun 87 milyar doları yurt dışından geldi. Sonuç olarak, yatırımların gayri safi yurt içi hasıla içindeki payı yüzde 30'u aşıyor, bu da istikrarlı ekonomik büyümenin temeli. 2024 yılında ekonomiye yapılan yatırımların hacmi 1,3 kat artarak 36 milyar doları aştı. Bu sayede yılbaşından bu yana 70 trilyon sum katma değere sahip 560 büyük ve orta ölçekli proje hayata geçirildi. Önümüzdeki yıl ihracatı 1 milyar dolar daha artırma fırsatı var. Toplantıda Yatırımlar, Sanayi ve Ticaret Bakanı Laziz Kudratov, 2025 yılı planları hakkında bilgi verdi. Gelecek yıl 43 milyar dolarlık yatırım yapılması planlanıyor. Bu sayede 300'ün üzerinde büyük projenin tamamlanması ve ithalatın yerini alacak 662 yeni ürünün üretilmesi bekleniyor. Bunun için Devlet Başkanı, yabancı yatırımcılarla çalışılması, daha fazla kolaylık yaratılması ve varılan tüm anlaşmaların üst düzeyde uygulanması gerektiğini vurguladı. Bugün 1890 proje üzerinde çalışılıyor. Bunların hayata geçirilmesinin hızlandırılmasından sorumlu kişiler belirlendi. Toplantıda dış ticaret konuları da ele alındı.
https://www.gazeta.uz/uz/2024/12/20/investments/
3 - Başbakan Yardımcısı - Ekonomi ve Maliye Bakanı Camşid Koçkarov, 2025 yılında ekonomik vergilere ilişkin vergi oranlarının değişmeyeceğini açıkladı.
-temel kar vergisi oranı - yüzde 15
- gerçek kişilerden alınan gelir vergisi - yüzde 12;
-sosyal vergi - yüzde 12;
-temel ciro vergisi oranı - yüzde 4;
-katma değer vergisi oranı - yüzde 12;
-tüzel kişilerin mülklerine uygulanan vergi oranı - yüzde 1,5 olarak tutuldu.
Daha önce Senato'nun 2025 yılı Devlet Bütçesi Kanunu'nu onayladığı bildirilmişti.
https://xabar.uz/iqtisodiyot/2025-yilda-soliq-stavkalari-ozgarmaydi
4 - ABD Ticaret Temsilcisi Catherine Tay, bugün Biden-Harris yönetiminin Özbekistan'ın Dünya Ticaret Örgütü'ne (DTÖ) üyeliğini desteklediğini belirten açıklama yaptı
Açıklamada, "ABD, Özbekistan'ın DTÖ'ye üye olma çabalarının bir parçası olarak Özbekistan'la mal ve hizmet pazarına erişime ilişkin ikili müzakerelerin sonuçlandığını duyurmaktan memnuniyet duyar. Özbekistan 1994 yılında DTÖ üyeliğine başvurmuş ve 2020 yılında DTÖ üyeliğine yönelik aktif çalışmalara başlamıştır. Özbekistan'ın müzakereleri ilerletme konusundaki kesin kararlılığı, ikili anlaşmamızın başarıyla tamamlanması da dahil olmak üzere son iki yılda önemli ilerlemelerle sonuçlandı" denildi. Cumhurbaşkanının DTÖ konularındaki özel temsilcisi Azizbek Urunov, 3 Kasım'da Özbekistan'ın ABD ile Dünya Ticaret Örgütü'ne katılım konusunda ikili müzakereleri tamamladığını yazmıştı. (Xabar.uz) 5 - Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev başkanlığında, girişimciliğin tam olarak desteklenmesine yönelik bu yıl yapılan çalışmaların sonuçları ve 2025 yılı ana planlarının değerlendirildiği, aynı zamanda önde gelen girişimcilerle diyaloğun yapıldığı video toplantı düzenlendi. “Büyük ölçekli reformlarımızın ilk günlerinden bu yana hep bir şeyin altını çizdim: Girişimciliğin geliştirilmesi bizim için stratejik bir görevdir. Desteğimiz, umudumuz ve asıl gücümüz tam da bu alan. Bu nedenle girişimcileri desteklemek, merkezi aygıtlardan en alt kademelere kadar tüm yöneticilerin günlük işi haline gelmelidir” dedi Devlet Başkanı konuşmasının başında. Yerel hakimlerin her girişimciyle daha sık iletişim kurması, işletmeleri ziyaret etmesi ve onların sorunlarıyla yaşaması gerektiğine özellikle dikkat çekti. Girişimcileri Destekleme Kamu Konseyi üyelerinin belirli öneriler sunarak devlet ile iş dünyası arasında köprü oluşturduğuna özellikle belirtildi. Sonuç olarak sadece bu yıl girişimcilerin faaliyetleri açısından son derece önemli olan 5 kanun, 101 kararname ve karar kabul edildi. Cumhurbaşkanı, konsey üyelerine ve onlar aracılığıyla tüm iş dünyasına bu tür faaliyetlerden dolayı derin şükranlarını sundu. Son yıllarda ekonomideki para miktarının arttığı ve yatırım projelerinin sürdürülebilir finansmanı için sağlam bir temel oluşturulduğu kaydedildi. Özellikle bankalardaki işletme fonları 20 trilyon sum artarak 107 trilyon suma ulaştı. Nüfusun mevduatı da 25 trilyon sum artarak 105 trilyon suma ulaştı.
Bunun bankaların istikrarlı gelişiminin yanı sıra halk ve girişimciler nezdinde onlara olan güvenin arttığının bir göstergesi olduğu vurgulandı. Yıl sonunda verilen toplam kredi hacmi 275 trilyon sum olacak. 2025 yılında bu rakamın 300 trilyon sumu aşması bekleniyor. Küçük işletmelere yönelik kredilerin payının mevcut %28'den %40'a çıkarılmasına özellikle dikkat ediliyor, bu da onların hacmini 120 trilyon suma çıkaracak. Girişimcilerin ihtiyaçları doğrultusunda bankalar 2025 yılına kadar yurt dışından devlet garantisi olmadan 6 milyar dolar çekmeyi planlıyor. Faktoringin yaygınlaşması sayesinde sadece bu yıl 100 milyon dolarlık hizmet sağlandı. Bu yıl karayolları, su temini, elektrik, gaz ve demiryolları gibi altyapı tesislerinin iyileştirilmesine yönelik işlere 35 trilyon sum tahsis edildi. Gelecek yıl 43 trilyon sum daha tahsis edilmesi planlanıyor. İşletmelere istikrarlı bir enerji tedariki sağlamak amacıyla elektrik üretimi 82 milyar kW/saat'e ulaştı. Toplam maliyeti 6,3 milyar dolar olan yeşil ve ileri teknolojilere dayalı yeni enerji kapasitelerinin devreye alınması sayesinde gelecek yıl yaklaşık 90 milyar kWh elektrik üretilecek. Bu yönde çalışmalar devam edecek: 2025 yılında 6,4 milyar dolar değerindeki 25 proje çerçevesinde toplam 4,8 GW kapasiteli yeni kapasiteler oluşturulacak. Enerji sektöründe rekabetçi pazara geçme zamanının geldiği kaydedildi. Bugün ülkede 24 bağımsız elektrik üreticisi bulunmaktadır. 2025 yılında ilk kez online toptan elektrik piyasası faaliyete geçecek. Turizm sektöründe pek çok çalışma yapıldı. Girişimcilerin 6,5 trilyon sum tutarındaki yatırımları sayesinde toplam 24 bin yatak kapasiteli oteller hizmete açıldı. Gelecek yıl yatak sayısı 30 bin daha artacak. Girişimciler buna 10 trilyon sum yatırım yapmaya hazır. Bu yıl hizmete açılan 17 büyük alışveriş ve turizm kompleksine 25'i daha eklenecek. Bostanlık ilçesinde 'Sea Breeze' adı verilen 10 milyar dolar değerindeki büyük merkezin inşaatına başlanması için anlaşmaya varıldı.
Ayrıca Swissôtel, Sheraton, Ritz-Carlton, Novotel, Pullman, Marriott, ibis, Mercure gibi toplam 23 prestijli otel markaları ülkeye girecek. Ticareti geliştirmek için ayrı bir şirket kuruldu ve ihracatın finansmanına 350 milyon dolar ayrıldı.
Sonuç olarak girişimciler tahsis edilen her dolar karşılığında 6 dolar değerinde ihracat sağladı. Gelecek yıl bu amaçlar için 300 milyon dolar daha tahsis edilecek. Girişimciler bu yıl 11,5 trilyon sum değerinde 3 bin kamu mülkü ve 4 bin hektar arazi alarak işletmelerini kurdu. Gelecek yıl girişimcilere 4,5 bin obje ve 6 bin hektar arazi daha sunulacak. Uzun süredir devletin tekelinde olan yolların bakım ve onarımında özel sektörün katılımı genişletilecek. Bu yıl 260 km yolun bakımı özel girişimcilere devredildi. Gelecek yıl bu sayı 3 bin km'ye çıkacak. Girişim bütçesi kapsamında yol onarım çalışmalarının yüzde 92'si özel müteahhitler tarafından gerçekleştirildi ve bu rakamın yüzde 100'e ulaşması öngörülüyor. Asya Kalkınma Bankası'nın da katıldığı proje kapsamında yerli müteahhitler 86 ilçede 841 kilometrelik yolun tamamını inşa edecek. Demiryolu sektöründe dijitalleşme ve artan operasyonel verimlilik sayesinde kargo teslimat süreleri %40 oranında kısaldı. Önemli olan istasyonlarda kargo boşaltma süresinin 2 saatten 3 güne çıkması nedeniyle girişimcilerin yılda 57 milyar sum tasarruf etmesidir. Havacılık sektöründe de özel sektörün rolü artıyor. Şu anda özel havayolu sayısı 14'e ulaştı. İlave 6 kargo ve 16 yolcu uçağı daha alındı. Buhara ve Namangan havalimanları özel ortaklıklara devredildi, Andican ve Urgenç havalimanlarının ihaleleri ise devam ediyor. Cumhurbaşkanı, bölgedeki en uygun ve cazip iş ortamının sürdürülebilmesi için istikrarlı bir vergi politikasının sürdürüleceğini vurguladı. Özellikle hayati öneme sahip harcamaların finansmanı ihtiyacına rağmen, bütçe gelirleri ne kadar önemli olursa olsun, temel vergi oranları değişmeyecektir. Ayrıca 1 Ocak'tan itibaren arazi veya devlet mülkleri KDV'siz satılacak ve mobil iletişimde uygulanan tüketim vergisi (%10) kaldırılacak.
Şehir sınırındaki tarım arazilerine uygulanan arazi vergisinin iki katı tutarındaki vergi askıya alınacak. Basım sektöründeki işletmelere 5 yıllık gelir vergisi avantajı sağlanacak. Ayrıca, IT parklar üyeleri için her türlü vergi avantajları 2040 yılına kadar uzatılacak. Özel okullar ve anaokullarının yanı sıra yabancı öğretmen ve uzmanlara yönelik vergi avantajları 2030 yılına kadar geçerli olacak. Toplantıda Dünya Ticaret Örgütü'ne katılım sürecinin son aşamada olduğu kaydedildi. ABD ve Çin gibi büyük devletlerle anlaşmalara varıldı. Dünya Ticaret Örgütü kurallarına aykırı ayrıcalıkların kaldırılmasına rağmen devletin girişimcileri desteklemeye ve adil rekabet koşullarında çalışabilmeleri için gerekli tüm koşulları oluşturmaya devam edeceği vurgulandı. Bu yıl komşu ülkelerle sınır geçişleriyle ilgili birçok soruna çözüm bulundu. Özellikle Andican'da 13 yıldır kapalı olan "Khonobod", "Mingtepa" ve "Korasuv" sınır kapıları ile 8 yıldır hizmet vermeyen "Uchkurgon" sınır kapısı restore edildi. Sonuç olarak nüfus ve girişimciler için mesafe 100 kilometre azaldı. Toplamda son 11 ayda sınırı geçen araç sayısı 400 bin artarak 3 milyona ulaştı. Gelecek yıl “Gishtkuprik”, “Navoi”, “Dovut-ota”, “Shovot” ve “Gulbahor” sınır kapılarında geçiş kapasitesini 5 kat artıracak ek koridorlar inşa edilecek. Genel olarak, zorlu jeopolitik duruma rağmen Özbekistan ekonomisi %6,3 büyüyerek 111 milyar dolara yükseldi. Sanayi, tarım ve hizmet sektörlerinde ekonomiye 38 milyar dolar yatırım yapıldı, ihracat ise 26 milyar doları aştı. Açık diyalog sırasında birçok girişimci sosyal sorumluluk üstlenme ve ihtiyaç sahiplerine istihdam sağlama isteklerini dile getirdi. Girişimciler kısa sürede 387 bin yoksul aileye ve 40 bin engelliye gelir sağladı. Ülkedeki yoksulluk oranı yıl sonuna kadar yüzde 9'a düşecek.
Şavkat Mirziyoyev, "Karşılıklı güvene dayalı işbirliğimizi aynı hızla sürdürürsek, önümüzdeki yılda bu rakamı sorunsuz bir şekilde yüzde 6'ya indirebileceğimize eminim" dedi.
Bu bağlamda, verdiği sözleri tutarak, yeni kapasitelerle binlerce istihdam yaratan, modern teknolojileri hayata geçiren, yeni dış pazarlar yakalayan, ekonomimizin sürdürülebilir büyümesine değerli katkı sağlayan tüm girişimcilerimize en içten şükranlarımı sunuyorum" dedi Cumhurbaşkanı. Gelecek yıl gayri safi yurt içi hasılayı 120 milyar dolara, ihracatı 30 milyar dolara, yatırımı ise 42 milyar dolara çıkarmak planlanıyor. Planlarda ayrıca 5 milyon kişiye istihdam yaratılması ve 1,5 milyon kişinin yoksulluktan kurtarılması da yer alıyor. Bu yıl özel sektörde vergi mükellefi sayısı 365 bin arttı. Bir sonraki görev, gelirlerini artırmak ve onlara düzgün bir yaşam sürmeleri için koşullar yaratmaktır. Ancak özel sektörde çalışanların %30'unun resmi maaşı 1 milyon sumun altındadır. Bu sorun özellikle Karakalpakistan, Kaşkadarya, Semerkant, Surhandarya, Sirdarya ve Harezm'de ciddi biçimde hissedilmektedir. Bu, tekstil, inşaat, tarım, ticaret ve catering gibi sektörler için geçerlidir. Bu sorunu çözmek için girişimcileri destekleyecek önlemler geliştirildi. Devlete ait büyük şirketler dönüşüm sürecinden geçiyor ve uluslararası finans piyasalarına giriyor. Artık girişimcilerin bankaların sağladığı kredilerin yanı sıra uluslararası standartlara uyum sağlaması ve yurt dışından bağımsız kaynak çekmesi gerekecek. Önemli olan uluslararası finans kuruluşlarının bu yönde aktif işbirliğine hazır olmalarıdır. Bu süreçte uluslararası danışmanlık şirketlerinin desteğiyle girişimcilerin dış finans piyasalarına girmesine yardımcı olacak bir merkezin açılması önemli bir adım olacak. Bu merkez sayesinde gelecek yıl en az 100 yerli şirkete uluslararası finans piyasalarında faaliyet gösterecek şekilde eğitim verilecek. Ülkede 5 binin üzerinde çalışanı olan, yıllık geliri 1 trilyon sumu aşan, en az 100 milyar sum vergi ödeyen 142 şampiyon girişimci ortaya çıktı. Bu işletmeler ileri teknolojileri ve modern yönetim yöntemlerini benimsemiş, ucuz kaynak temini sağlamakta, kredi ve vergilerini zamanında ödeyebilmekte ve vadesi geçmiş borçları bulunmamaktadır
Önemli olan sürekli yenilik peşinde koşmaları ve araştırmalarından vazgeçmemeleridir. Çok yönlü şirketlere dönüşüyorlar ve ilgili sektörlerin gelişimine büyük katkı sağlıyorlar. Cumhurbaşkanı, diğer potansiyel girişimcilerin desteklenmesi ve “şampiyonların” sayısının artırılması gerektiğini vurguladı. Bu tür girişimcilere doğrudan arazi ve bina sağlanabileceği gibi, devlete ait işletmelerin uzun vadeli yönetime devredilmesinin yanı sıra askeri-sanayi kompleksi, drone üretimi, bilişim ve yapay zeka teknolojilerinin geliştirilmesi gibi alanlarda karlı işbirlikleri kurulabilir. Dünyanın en zengin 10 şirketinden 7'si bilişim ve fintech sektörlerinde yer alıyor. Nüfusumuzun %56'sı gençlerden oluşuyor. Cumhurbaşkanı'nın da belirttiği gibi bu rakamlar bu alanlarda büyük bir potansiyele, istihdama ve yüksek gelire işaret ediyor. Bunun bir örneği, bilişim, fintech, inovasyon ve telekomünikasyon gibi alanlarda özel girişimlerin hızla gelişmesi için yaratılan koşullar sayesinde değeri 1 milyar doları aşan TBC Özbekistan ve Uzum gibi özel şirketlerin ortaya çıkmasıdır. Bu tür şirketlerin daha da büyümesi için daha da geniş koşullar yaratılacak. Özellikle, onlara araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) merkezleri için laboratuvar ekipmanları ve teknolojik cihazların gümrüksüz ithalatına izin verilecek. Bilişim, fintech, girişimcilik, finansman, ihracat, turizm, hizmetler ve kayıt dışı ekonominin azaltılması gibi güncel konuların ele alınması için Kamu Konseyi bünyesinde uzman gruplarının oluşturulmasının gerekli olduğu da kaydedildi. Gümrük Kanunu'nda son üç yılda 100'ün üzerinde değişiklik yapıldı. Ancak hükümleri Dünya Ticaret Örgütü'nün gerekliliklerini ve girişimcilerin ihtiyaçlarını karşılamıyor. Bu bağlamda kapsamlı bir şekilde güncellenen Gümrük Kanunu taslağının geliştirilmesinin gerekliliği vurgulandı. Meyve ve sebzeler çoğunlukla hane arazilerinden geldiğinden, girişimciler ihracat için tek tür ürünün kesintisiz ve kaliteli tedarikini sağlamanın zorluğuyla karşı karşıyadır. Neticede ihracat gelirleri düşük kalıyor. Gelecek yıl 3,5 milyar dolarlık meyve ve sebze ihracatı için her türlü fırsatın olduğu kaydedildi.
Bu kapsamda 1 milyon hektar meyve sebze arazisi 760 tohumluk üretim ve 824 ihracat firmasına bağlandı. Ayrıca Taşkent bölgesi ve Namangan'da yeni bir deneyim başlıyor. Burada pamuk ve tahıl ekiminden arındırılacak araziler, 50 hektarı geçmeyecek şekilde büyük parseller halinde açık artırmayla satışa çıkarılarak profesyonel yatırımcılara satılarak endüstriyel plantasyon ekonomisi oluşturulacak. Bu sahalarda “şok” teknolojisi kullanılarak 20 dönüme kadar alana buzdolapları, ayıklama ve paketleme atölyeleri kurulmasına izin verilecek. Yetiştirilen meyve ve sebzelerin işlenmesi için satın alınan ekipmanlara da 1 milyar suma kadar sübvansiyon tahsis edilecek.
NOT:Bilgiler Taşkent Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği'nin kamuoyu ile paylaştığı bilgilerdir
BU KONULAR HAKKINDA DETAYLI BİLGİ ALMAK İSTERSENİZ DERNEĞİMİZLE İRTİBATA GEÇEBİLİRSİNİZ.
TUSAD
+90 3129220118
Adres
Bestekar caddesi No:35/1
Kavaklıdere/Çankaya/Ankara